SAIKHAWPUI
KEI KA VANGKHUA
Chhaktiang ram dai kan lenna Zotlangsang ah chuan, i zan thiltih chu eng pawh ni se zing i tho chiah anga thawhphan nei lovin i tho fiah fel fai kak mai ang. Mit ek nuai hlawm tur takngial pawh a awm meuh thin lo a ni. Han hawi vel la lapua ang tak tak champo kha Tiau chhum a nih kha, a thianghlimin hmuh a nuam a nia. Mumang min theihnghilh awlsam tirtu leh zing chibai min buktu rinawm a nih kha. Kan tlangram leh tlangbawk nuam pawh hi thliarkar ang maia mawiin a chei Lal huanzawl zingtin peih a ni. Tlang leh tlang inkarah a lo inbangliam hnap a, a inzam paw chiai a; a ropuina tizual turin zing nichhuak engmawi tak chuan a lo chhun rangkachak rawng phut a, chumi hmu thei bik nih chu mihringa pian ve manah chuan hlu tak a ni. I mitmeng te kha mawi thar ta riau hian i inhre rauh rauh mai ang. Han thlir teh, hringfate tana malsawmna thlentu thlai thing par tam tak, a hming i hriatloh leh a hming ringawt i hriat a tak ila hmuhloh nen lam khan thlamuang taka hun i hman theih nan an lo mikhual dawn che a ni. An par tlantu sava chiar nak nak thawm pawh chu i hriat ngaihloh leh hriat phakloh rimawi a nih vang ringawtin i hnualsuat thiang ngawt lovang. Zingkar atangin i tho lungleng nghal der a nih pawhin tu’n an demche ka ringlo. Tum vuau sa a i piang a nih ngawt loh chuan lei hlimna par thinlai ti hlimtu mawina i hmuh hmaih mawlh loh avangin i nui sak ngei ang. PHE tuisem hming ringawt emaw i tih thin, mahse ni si lo kan zotuithiang fim kak khan i hmai han phih teh mah, harh chikimin i harh ngei ang. I hmai phihna tui tho kha chhuanso lova intlak a ni tih i taksa a hriatna thazam awm khan an hre chiang ber ang. Inches khat vela thanbelh turah inngaiin i ngo sawt anga i fai kartluan dawn emaw i ti anih pawhin i thiamloh a awm reng reng lo.
In vangkhawpui a lang phaklo a nih pawhin fimkhur takin khua
han chuan zau zel teh, i lunglenna khawp chu i hawichhuak hrim hrim ang, mahse
ring herh lo tawk zelin aw. Mizoram hi tlangram a ni tih zirlaibu atang maia hria
i nih chuan eng building mahin a hliahloh zoram tlang mawizia a takin i hmu
ang. Zofate tana malsawmna thlentu a ni tih i ngaihtuah lo anih pawhin kan
Saitlangpui atang ngei hian thawveng takin a lunglen theih a ni tih i tem ang a.
Hringnun hi vul thar ta riau leh siam zawh hlim khawvela cheng emaw i inti hial
awm e. Mi zawng zawng hi rinngam leh rintlak ni mai hian i hmu anga, i tana
hlutna nasa tak nei an ni tih i hmufiah chiang ngei ang. Mi u te lenna chhim
khawpui Leitlangpui chu chiang takin a lang inzawm phei put a, kan tan hian alo
indah langsar lui ni mai hian a hriat a ni. Hawi phei leh deuh la Mizoram-a
tlang sang ber Phawngpui tlang leh a chhehvel tlang hrang hrangin minlo ep un a,
hmar chhak lamah tlang hmingthang tak tak Lurh leh
Tan tlang te, thlang
kan tlakna khawchhak ram Tiau ral thlengin hliahtu reng reng awm lovin chiang
takin a lang thei a ni. Hmar lamah Purun tlang
te, Lungreng tlang te, Hrangturzo tlang te an lo lang ngir khup bawk a, anmahni
avangin kan ropui bik hliah hliah hian a hriat a ni, ve ngawtin.
I lunglenna
hrithla tura lokal i ni emaw hringnun intlansiakna hmanhmawh tak bik bosan
duhna vanga lokal pawh ni la, hlawhtling inti takin khua i chhuahsan ngei ang. Khawlai khu luih luih leh thli ro
thaw vuk vuk mihringin kan ngeihloh zia a takin i tem anga, ro khawmtur nei
silo hian i ro hle anga. Mahse, hetiang tuar kumtluantu nula hmeltha i hmu nual
anga mak i ti zawk hial ang. School run bela pheilai vawr nitin thin ngei hi an
ni school chawlh remchan apianga fehkawng zawh ngai lanu chu. An hah thin
tehlul nen hmuh hmaih theih lovin an hmeltha a, fak loh theih lovin an nalh a
ni. Zotuithiang fakna an nih kha, tukloh ramdai kan Chaltlang ngaw dur khup kar
atanga tui lo put chhuak meuh chu a thianghlim bik em a ni. Cham hlenlo tur
khualtha ni mahla enhranna mitmei i hmachhawn a ngai lova, i len lohna leh i
telve a remlohna thil engmah a awm lo. I lo thlen hlimin ngaih pawimawh i ni
anga, i cham reiin hlutna nasa tak i nei a ni tih i inhre chiang telh telh ang.
Khua i chhuhsan hunah meuh chuan engkawng pawh zawhin engthil pawh ti la, mahni
inrintawkna nasa tak nen puitling takin hmachhawn ngai khawvel hi i hmachhawn
thei tawh ang.
Kan zotlangsang ilo kal huna i hmuh hmaih hauh loh tur leh tlawh
ngei tura kan duhsak pui che tam tak sawi tur a awm a. Hun i neih dan azira i
insiamrem thuai thuai loh chuan valdang iangin i tum aia rei i cham anga,
chhungte hruai haw ngai khawpin chul theilo kan vangkhaw nuam hi chen chul i
tum hlauh dah ange. Cham hlena vul reng turin kan duhlo che a ni lova, keimahni
avanga nang meuh i hmingchhiat kan hlau zawk a ni. A nikhat ni atan chuan, Mizo
nihna neia khawvela kan chena, zirna ina mizo tawng kan zir chhunga hming dai
tawh ngailo tur, hla phuahthiam hmingthang ‘Saikuti’ hmingchawia phuah Saikuti
veng-a awm ‘Saitlang Romual’ hi ni se. Hmar lam atanga khawchhung i luh ruala i
mit la tak tu, len khawthawn nana tlangpawng mawi remchang tak vengtu an awm
rinawm khawpa ral atang pawha fai kha Saitlang Romual chu a ni. A thlawnin i
duh hun hunah tlawh phalsak i ni. Saitlang Romual ah chuan, gate atanga luh
chiaha veilamah he tlang hi mei mit lovin kum 125 (1884-2009)-lai kan luahlum
tawh a ni tih hriatrengna lungphun mawi tak a awm a, kil thum nei anih avangin
khaw history leh mi chhuanawmte hming a inziak tlar dul a, i tlawh hma aiin i
inngaitlawm zawk anih pawhin min en sang reng reng suh. Keini chuan hmabak nei
kan ni tih kan inhria a kan thlen chinah hian lungawi mai kan tum lo a ni. A bul
lawk tlangpawng ah chuan ‘Chhaktiang London’ tan mai ni lo, zoram khawvel tana
mi ropui Lalsangzuali Sailo hriatrengna atana khaw mipuiin lung an phun a lo
ding langsar lurh anga, thla i lakpui hnuah chuan Zofate tana a hlutzia ngaihtuah
pahin i ui thu i sawi ngei ang. A chhak tlangdung hmun rem lai deuh ah chuan mi
ropui bik an phumna Tianhrang thlan a lo awm anga, chu ngei chu a ni ‘Saikuti
Thlan’ chu. Awlsam takin hla a phuah thin a ni mai lova, mawi leh lungrun tak
mi rilru hnehthei takin a phuah thiam a ni. A thlan awmna thlang lawkah khan
amah ngeiin duh taka thing kak kara lung a zeh, hlu tak a awm bawk a ni. Chawlh
hahdam i duh anih chuan a chhak tlangpawngah khian in te sang Saikuti Khawthlir
in alo nghak reng che a, chu hmunah chuan zokai thlifim thaw heuh heuhin
hahdamna famkim a pe ngei ang che. Saitlang Romuala i kal hmain i camera kha
full papin i charge lawk sa thlap dawn nia.
Zan hun lo thleng leh thin hi rian tizualtu a ni fo thin. Saikhawtlang
chhawrhthla eng chu a chiang bik em a, langlo tura hliahtu reng reng a awmlo a
ni. Kan lei leh thla inkarah hian dai min dantu an awm hian a hriat loh a. Thingkung
hlim pawh fiah kakin lei daiah a lang lunglenthlak hle a. I thinlung nangmaha
awm, i chunga thu neitu hnenah chuan fiah takin i lungleng a ni tih a hriattir
anga. Khawtlang lunglen nge ka tawrh kar hla di zun ngaih zawk tih i buktawn a
ngai ngei ang! Karen a thim ruala thim ve theilo, eng zual zel si-ar hmingthang
tak tak i hmu anga. A hming i hriat an awm meuh lo anih pawhin keini chuan kan
mi hmasa te avangin si-ar hmingthang hla kan neia, a thluk a mawi bawka kan sa
ar ar thei a ni. Zai ngaina khua kan ni a, zai ho na a kut beng bik leh hmui
phun ring bik nih pawh inthlahrunna hmun atanga lokal i nih avangin zan lama zai
mawi ri i hriat khan engtin emaw tak ilo awm ve ringawt anga. Tu hriatpuiloh
khan ilo phur ve em em ringawt mai dawn a ni. Keini chuan kut beng lova hla
khat sa zo thei chu a zakzum hle anih loh pawhin a insum thei hle ah kan ngai.
Saikhawpui hi Mizoram chhimchhak lam, Burma ramri depa awm a
ni a. Lunglei District chhung; Leitlangpui atanga khawchhak zawn taka awm a ni.
Aizawl atanga kal chuan Serchhip, Keitum leh N. Vanlaiphai leilet zawng zawng
kal pelin Saikhaw lamtluang zawh zelin far thing ding thelh thup karah
‘Thingsai’ chu ropui takin i lut dawn a ni. Lunglei lam atang chuan Hnahthial,
Khawhri leh Tarpho kaltlangin ramri kawnah Aizawl lam atanga kawng lokal nen
insuih zawmin Thingsai kan lut thei a ni. Hei chauh hi kan khaw pawhtu kawngpui
kan neih chhun a ni a, he kawng hian a pawh ngei dawn a ni tih tanchhana
thihsak pawh kan ngam avangin kan zawh kumtluan thin a ni.
No comments:
Post a Comment